- Mâm ngũ quả của người Bắc bao giờ cũng có nải chuối - thể hiện sự che chở của đất trời cho con người
Ngày Tết, mâm ngũ quả được xem là quan
trọng trong thờ cúng tổ tiên. Hiện có nhiều quan niệm về bày mâm ngũ
quả. Những lý giải ở các góc độ khác nhau sẽ giúp có mâm ngũ quả đẹp và
hợp phong thủy ngày Tết.
Ý nghĩa của mâm ngũ quả
Theo
ông Lê Quang Khang, chuyên gia văn hóa, Hội Văn hóa Nghệ thuật Việt
Nam, mâm ngũ quả ngày Tết có ý nghĩa bao trùm là thể hiện đạo lý uống
nước nhớ nguồn, thể hiện lòng thành kính đối với các bậc tổ tiên. Mâm
ngũ quả cúng ngày Tết cũng là yếu tố thể hiện thành quả làm việc của một
năm. Ngoài ra, tùy ở những góc độ mâm ngũ quả còn có các ý nghĩa khác.
Mâm ngũ quả gồm 5 loại quả có 5 màu sắc
khác nhau. Con số 5 thể hiện ước muốn của người Việt Nam mới sẽ đạt ngũ
phúc lâm môn: Phú, quý, thọ, khang, ninh. 5 màu sắc thể hiện ý nghĩa
nguồn của cải năm phương đưa về kính lên tổ tiên. Như nải chuối có màu
xanh tượng trưng Đông phương, quả bưởi có màu vàng tượng trưng Trung
phương, quả hồng có màu đỏ tượng trưng Nam phương, quả lê có màu trắng
tượng trưng Tây phương và một loại quả có màu sẫm khác tượng trưng Bắc
phương. Năm màu sắc này cũng tượng trưng ngũ hành trong vũ trụ là Kim,
Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ.
Theo chuyên gia phong thủy Trọng Hùng,
hiện nay mâm ngũ quả cũng được bày biện phù hợp với tùy từng địa phương
với đặc trưng về khí hậu, sản vật và quan niệm riêng.
Con số 5 trong mâm ngũ quả còn thể hiện
lịch sử tín ngưỡng dân tộc. Ví dụ, đạo Phật có ngũ giới, tức 5 điều quy
định của đạo Phật. Đạo Lão với ngũ hành. Đạo Khổng là ngũ thường. Nguyên
nhân chọn ngũ quả thay vì chọn các yếu tố khác bởi người xưa quan niệm
hoa quả có nhiều hạt, múi, chùm. Điều này thể hiện mong ước sang năm mới
sẽ sinh sôi phát triển cả trong sản xuất lẫn cuộc đời.
Số chẵn và lẻ
Theo chuyên gia phong thủy Trọng Hùng,
hiện nay mâm ngũ quả cũng được bày biện phù hợp với tùy từng địa phương
với đặc trưng về khí hậu, sản vật và quan niệm riêng. Ví dụ, mâm ngũ quả
của người Bắc bao giờ cũng có nải chuối - thể hiện sự che chở của đất
trời cho con người. Nhưng người Nam lại cho rằng từ chuối có âm đọc
chệch nghe giống từ "chúi", thể hiện sự đi xuống, không ngẩng lên được.
Người Nam cũng không trưng quả cam bởi
câu "quýt làm cam chịu". Mâm ngũ quả của người Nam thường có các loại
quả mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài (là những loại quả có âm khi đọc
chệch nghe như câu "cầu sung vừa đủ xài), thêm 3 trái thơm làm chân đế
thể hiện sự vững vàng. Trong khi đó, với người Bắc, hầu như tất cả các
loại quả đều có thể bày trên mâm ngũ quả, kể cả quả ớt, miễn sao đẹp mắt
là được.
Ngày nay, do trái cây phong phú, nhiều
loại, con cháu muốn thể hiện lòng hiếu thảo đối với ông bà, tổ tiên,
đồng thời cũng thể hiện tính trình bày thẩm mỹ, nên mâm ngũ quả ngày
càng phong phú hơn. Người ta không câu nệ cứng nhắc là 5 quả nữa mà có
thể bày đến 8, 9 hay thậm chí 10 quả, không kén chọn số chẵn hay lẻ. Và
dù có bày nhiều hơn nhưng người ta vẫn gọi là mâm ngũ quả.
Nhưng với các ý nghĩa trên nên khi bày
mâm ngũ quả, người ta có những quy ước dân gian. Ví dụ, mâm ngũ quả chỉ
bày quả, không đặt thêm hoa hoặc thực phẩm gì. Số lượng trên mâm ngũ quả
chỉ tính loại, không tính quả. Ví dụ, chuối chỉ cần một nải mà không
quan tâm số lượng là 15 hay 16 quả.
Ý nghĩa từng loại trên mâm ngũ quả ngày Tết
VNE - Miền Bắc thường bày 5 loại quả có 5
màu sắc khác nhau theo Ngũ hành. Ở miền Nam, các loại quả trong mâm khi
ghép lại trở thành những cái tên ý nghĩa, cầu mong sự thịnh vượng.
Mâm ngũ quả đặt trên bàn thờ tổ tiên dịp
Tết theo 5 sắc màu tượng trưng cho mong ước được ngũ phúc: giàu có,
sang trọng, sống lâu, khỏe mạnh, bình yên. Theo thuyết ngũ hành: Kim màu
trắng, Mộc màu xanh, Thủy màu đen, Hỏa màu đỏ, Thổ màu vàng. Mâm ngũ
quả thường theo 5 sắc màu đó để phối trí.
Miền Bắc thường bày 5 loại quả có 5 màu
khác nhau như: chuối/táo màu xanh; bưởi (hoặc phật thủ), cam, quýt màu
vàng; hồng hoặc táo tây, ớt màu đỏ; roi, mận, đào hoặc lê màu trắng;
hồng xiêm (sapôchê) hoặc nho đen, măng cụt, mận màu đen.
Ở miền Nam, mâm ngũ quả thường thấy các
loại mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung, dưa hấu, thơm… đọc chệch thành
các tên "cầu vừa đủ xài" hoặc "cầu vừa đủ sung", kiêng kỵ những trái cây
mang ý nghĩa xui rủi như chuối (chúi nhủi), lê (lê lết), cam (cam
chịu)...
Ý nghĩa một số loại trái cây trong mâm ngũ quả ngày Tết
