“Bài thơ đề ảnh” của luật sư Nguyễn Minh Tâm là một sáng tác độc đáo. Tấm ảnh “độc”, bài thơ cũng “độc”, nhất là trong bối cảnh hiện tại, Biển Đông đang dậy sóng, chủ quyền Đất Nước bị xâm phạm. Cho nên, khi bài thơ đưa lên trang TranNhuong.com, tôi đã mạn phép tác giả và bác Trần Nhương cóp về trang nhà NDX.net. Tôn trọng bản quyền (vì mình đăng lại) nhưng trong mục chú thích từ “sất phu” của tác giả, tôi có mở ngoặc chú thêm: “đúng ra là thất phu”.
Thật may, luật sư Nguyễn Minh Tâm ghé thăm NDX.net và để lại comment: “Anh xuân ơi, từ "thất phu" là chỉ người thất học, thất nghiệp. Câu thành ngữ Hán-việt chính xác là "Sất phu", chứ không phải thất phu đâu. Mong anh tham khảo thêm nhé.”
Trước hết, cảm ơn anh Nguyễn Minh Tâm đã ghé thăm. NDX.net có thêm một thân hữu. Và tôi cũng làm theo lời khuyên của anh nêu trong comment.
Tôi liền tra từ điển:
- Hán-Việt từ điển của Cụ Đào Duy Anh (NXB tp. Hồ Chí Minh, 1996): Mục từ “sất” giải thích: hét, mắng. Không có từ “sất phu”. Mục từ “thất phu” giải thích: người nhỏ hèn.
- Từ điển từ và ngữ Việt Nam của Cụ Nguyễn Lân (NXB tp. Hồ Chí Minh, 2000): Mục từ “sất” không có. Mục từ “thất phu” giải thích: (H: thất: đứa, phu: đàn ông): người đàn ông hèn mọn theo quan niệm phong kiến (cũ).
Cẩn tắc vô áy náy. Tôi lên mạng tra cứu tiếp cho chắc ăn.
- Từ điển Vietnamese - Vietnamese Dictionary: (http://vdict.com/th%E1%BA%A5t%20phu,3,0,0.html) giải thích “thất phu”: Người đàn ông là dân thường; người (đàn ông) dốt nát, tầm thường (hàm ý coi khinh, theo quan niệm cũ). Hạng thất phu. Đồ thất phu! (tiếng mắng).
- Xa lộ từ điển: ( http://tudien.xalo.vn/tratu/th%E1%BA%A5t%20phu): giải thích:
thất phu: [từ cũ] người đàn ông là dân thường, dốt nát, hèn kém [hàm ý coi khinh, theo quan niệm( từ cũ)
- Tục ngữ Hán Việt – Wikiquote (http://vi.wikiquote.org/wiki/T%E1%BB%A5c_ng%E1%BB%AF_H%C3%A1n_Vi%E1%BB%87t) giải thích câu “Quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách” trong mục Q: Quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách (nước nhà hưng thịnh hay lúc suy vong, dân thường cũng phải có trách nhiệm)
- Cao đài từ điển (http://www.caodaiebook.info/CaoDaiTuDien/q/q4-003.htm) giải thích: “Quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách, nghĩa là: nước nhà lúc hưng thịnh hay lúc suy vong, một người dân thường cũng phải có trách nhiệm lo lắng.”
- Trong Yahoo – hỏi đáp (http://vn.answers.yahoo.com/question/index?qid=20080121204346AAPJ3BD
) nêu câu hỏi của bạn đọc và trả lời: + Câu "quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách " không biết có từ đâu, bao giờ, ai biết nói giùm, cảm ơn nhiều !
+ Thắc mắc của bạn rất hay. Câu này bắt nguồn từ Khổng Tử , vốn là ông tổ của Nho Giáo bên Trung Quốc. Trong Tứ Thư do Khổng Tử biên soạn có câu: "Quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách." Vậy thì nó có trong khoảng những năm 551 – 479 trước CN.
Thiết nghĩ, cứ liệu như thế cũng đã nhiều rồi, không cần trích dẫn nữa.
Từ Hán-Việt chiếm số lượng rất lớn trong tiếng Việt. Dù đã được Việt hóa, nhưng đối với người sử dụng, nhiều từ Hán-Việt, nhất là thành ngữ rất khó hiểu do đó dẫn đến một thực tế là có khi, có lúc chúng ta dùng từ không chính xác hoặc dùng sai. Âu đó cũng là điều bình thường đối với bộ phận từ có gốc ngoại lai này.
Đối với người Việt Nam ta, câu thành ngữ Hán-Việt “Quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách” này không còn xa lạ. Thêm một dịp để ta hiểu sâu hơn về tiếng Việt, đặc biệt là tinh thần Việt Nam trong bối cảnh thời sự hiện nay.
Đôi điều trao đổi, chia sẻ cùng tác giả Nguyễn Minh Tâm.
02-6-2011
Nguyễn Duy Xuân
