“Ta thà làm quỷ nước Nam, chứ không thèm làm vương đất Bắc”

Đó là câu nói nổi tiếng của danh tướng Trần Bình Trọng đời Trần. Ông thuộc dòng dõi Đại Hành Hoàng Đế Lê Hoàn quê gốc ở vùng nay là huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa, sinh năm 1259 ở xã Bảo Thái, nay thuộc huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. Sử sách không ghi chép cha mẹ ông là ai, nhưng có tài liệu nói phụ thân ông là danh tướng Lê Phụ Trần, người lập công lớn trong cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông lần thứ nhất, nên được vua Trần gả công chúa Chiêu Thánh cho. Trần Bình Trọng có thể là con của Lê Phụ Trần với Lý Chiêu Hoàng.

Tháng 1 năm 1285, 50 vạn quân Nguyên-Mông do Trấn Nam Vương Thoát Hoan, con trai của Hoàng đế nhà Nguyên Hốt Tất Liệt, cầm đầu chia quân làm hai cánh tấn công xâm lược Đại Việt. Trước thế giặc mạnh, Quốc công tiết chế Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn quyết định rút khỏi Thăng Long, lui về Thiên Trường (nay là tỉnh Nam Định) để bảo toàn lực lượng. Trần Bình Trọng được giao cho một nhiệm vụ nặng nề: giữ vùng Đà Mạc - Thiên Mạc, ngăn chặn và cầm chân quân Nguyên, đảm bảo cho bộ chỉ huy quân kháng chiến rút lui an toàn và bí mật, không để lại dấu vết.

Trận đánh do Trần Bình Trọng chỉ huy diễn ra ác liệt tại bãi Thiên Mạc. Trong trận đánh đó Trần Bình Trọng bị bắt, nhưng ý đồ chiến lược của quân ta đã thành công, quân Nguyên hoàn toàn mất dấu bộ chỉ huy kháng chiến.
Sau khi bắt được Trần Bình Trọng, tướng Nguyên tìm mọi cách dọa nạt, dụ dỗ hòng mua chuộc ông nhưng Trần Bình Trọng kiên quyết không khuất phục. Khi được hỏi có muốn làm vương đất bắc không, ông đã khảng khái trả lời:

“Ta thà làm quỷ nước Nam, chứ không thèm làm vương đất Bắc. Ta đã bị bắt thì có một chết mà thôi, can gì mà phải hỏi lôi thôi”. 

Câu nói nổi tiếng ấy của ông trở thành một trong những biểu tượng của tinh thần yêu nước chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam ta.
Không thể khuất phục được Trần Bình Trọng, quân Nguyên buộc phải giết ông vào ngày 21 tháng Giêng năm Ất Dậu (26-2-1285).  Năm đó, Trần Bình Trọng 26 tuổi.

Giỏi thay Trần Bình Trọng!
Dòng dõi Lê Đại Hành.
Đánh giặc dư tài mạnh,
Thờ vua một tiết trung.
Bắc vương sống mà nhục,
Nam quỷ thác cũng vinh.
Cứng cỏi lòng trung nghĩa.
Ngàn thu tỏ đại danh.
                   Thơ Phan Kế Bính

Tấm gương trung liệt của Trần Bình Trọng tỏa sáng muôn đời cho con cháu noi theo, để cho Tổ quốc vẹn toàn trước mọi thế lực hắc ám.