Nguyên Huy & Hà Giang/Người Việt
WESTMINSTER (NV) – Hơn 200 người đã
đến, và hầu như toàn bộ đã ở lại đến phút chót, trong ngày đầu tiên của
chương trình hội thảo về Phong Hóa-Ngày Nay, Tự Lực Văn Ðoàn, và những
người chủ trương – những người đã có ảnh hưởng không nhỏ lên mọi mặt đời
sống Việt Nam cách đây 80 năm.
Hậu duệ của thế hệ Tự Lực Văn Ðoàn
trong ngày hội thảo tại Nhật Báo Người Việt. Từ trái: Bác Sĩ Nguyễn
Tường Giang (con trai nhà văn Thạch Lam), nhà văn Doãn Quốc Sĩ (con rể
nhà thơ Tú Mỡ), ông Trần Khánh Triệu (con nuôi nhà văn Khái Hưng), nhà
văn Phạm Thảo Nguyên (con dâu nhà văn Thế Lữ), nhà văn Nguyễn Tường
Thiết (con trai nhà văn Nhất Linh), bà Minh Thu (con gái nhà văn Hoàng
Ðạo). (Hình: Triết Trần/Người Việt)
Ðúng 10 giờ 30 sáng ngày 6 Tháng Bảy,
tại phòng sinh hoạt Nhật Báo Người Việt, hai vị, nhà văn Doãn Quốc Sĩ và
con trai trưởng của nhà văn Nhất Linh, Tiến Sĩ Nguyễn Tường Việt, cắt
băng khai mạc triển lãm và bắt đầu chương trình hội thảo.
Dọc theo các bức tường của phòng sinh
hoạt, khách tham dự thích thú lần theo hai bức tường lớn để nhìn lại
được những dấu tích của một thời văn học lớn, ảnh hưởng đến không chỉ
văn chương nghệ thuật sau này mà còn làm thay đổi sâu rộng đến nếp sống
trong xã hội Việt Nam thời kỳ “tiền thức tỉnh.”
Trong căn phòng này, khách tham dự có
thể được xem thủ bút của nhà văn Nhất Linh và những họa phẩm, phụ bản
lừng danh của các họa sĩ lớn trong ngành hội họa thời Tự Lực Văn Ðoàn.
Khách cũng có thể nhìn thấy nhiều hình ảnh của báo Phong Hóa, những tác
giả và tác phẩm lừng danh của Tự Lực Văn Ðoàn, những khai phá của báo
Phong Hóa & Ngày Nay về y phục của phụ nữ Việt Nam, về âm nhạc, kịch
nghệ và chương trình “Nhà Ánh Sáng” để cải tiến cuộc sống của người dân
nghèo.
Mở đầu hội thảo, nhà văn Doãn Quốc Sĩ
đăng đàn kể những kỷ niệm về nhạc phụ của mình, là nhà thơ trào phúng
lừng danh một thời, Tú Mỡ.
Chuyện kể của nhà văn Doãn Quốc Sĩ khiến
khán thính giả vui thích không nén được những tràng cười liên tục khi
ông kể về lễ Tơ Hồng của ông với ái nữ của nhà thơ trào phúng. Ông vốn
là một thanh niên đã theo Tây học nên khá “lớ ngớ” trước bàn thờ gia
tiên cần đến những thủ tục nghi lễ truyền thống. Nhưng rất may, “mọi
chuyện đều qua được và trở thành giai tế của nhà thơ trào phúng lừng
danh.”
Nhà văn Doãn Quốc Sĩ cũng cho biết Tú Mỡ
không phải chỉ làm thơ trào phúng mà còn có một số bài thơ tình cảm
được nhiều người nhắc nhở, như bài “Khóc Người Vợ Hiền” rất cảm động. Tú
Mỡ tuy sống trong chế độ cộng sản, nhưng ông không hề vào đảng.
Nếu cử tọa khúc khích cười, mà vẫn thấm
thía về hình ảnh thật sống động của buổi giao thời, qua lối nói chuyện
dí dỏm của nhà văn Doãn Quốc Sĩ về nhạc phụ mình, qua bài thơ “Tú cưỡi
xe bình bịch”:
“Tú rửng mỡ cưỡi xe bình bịch
Máy nổ vang sình sịch chạy như bay
Bóp còi toe như quát tháo giương vây
Khách đường cái vội rãn ngay tăm tắp
Tú nhớ thuở còn đi xe đạp
Một thứ xe chậm chạp hiền lành
Trên đường dù chuông bấm liên thanh
Khách đủng đỉnh làm thinh không chịu tránh…”
Máy nổ vang sình sịch chạy như bay
Bóp còi toe như quát tháo giương vây
Khách đường cái vội rãn ngay tăm tắp
Tú nhớ thuở còn đi xe đạp
Một thứ xe chậm chạp hiền lành
Trên đường dù chuông bấm liên thanh
Khách đủng đỉnh làm thinh không chịu tránh…”
Thì họ cũng ngậm ngùi, xót xa khi nghe
tâm sự của Giáo Sư Trần Khánh Triệu về kỷ niệm với cha nuôi là nhà văn
Khái Hưng. Nhất là cảnh “con tiễn cha,” hình ảnh cuối cùng của cậu bé
Trần Khánh Triệu nhớ về “papa” của mình: “Thế rồi bố cứ đi đi mãi về
phía cuối sông Hồng. Bố thì thiểu não gầy gò, bên cạnh người công an lực
lưỡng. Tôi thất thểu bước về mà không biết bố có nhớ ăn mấy trái cam và
đọc bài kinh khổ mẹ gói cho hay không.”
Hơn 200 người đã đến tham dự và lưu lại đến phút chót của ngày hội thảo đầu tiên, 6 Tháng Bảy, 2013. (Hình: Triết Trần/Người Việt)
Những thanh niên ưu tú nhất của thời ấy,
những khuôn mặt trẻ cùng quan tâm đến xã hội, đất nước ấy, đã dồn hết
tâm trí và con tim của mình vào tờ Phong Hóa-Ngày Nay, và dùng tờ báo
như một phương tiện để phát động và đẩy mạnh được một phong trào cách
mạng xã hội toàn diện, nâng sinh hoạt của người dân Việt Nam đến gần hơn
với xã hội văn minh.
Chúng ta có thể thấy những ảnh hưởng của
họ lên trang phục phụ nữ thời ấy. Họa sĩ Le Mur Nguyễn Cát Tường, người
đã dùng tài vẽ của mình để thiết kế nhiều kiểu áo dài tân thời cho phụ
nữ Việt Nam đương thời. Nhưng không phải chỉ là áo dài, mà còn là quần,
là giày, là áo lót, là phép vệ sinh, là cách sống sao cho phụ nữ Việt
Nam được góp mặt với đời về cả phương diện dung nhan lẫn trí tuệ. Phải
đọc nhiều bài viết và xem các kiểu mẫu y phục của ông được đăng trên
Phong Hóa-Ngày Nay mới hiểu được ảnh hưởng của tờ báo lên xã hội thời
đó!
Về âm nhạc, diễn giả Nhạc sĩ Lê Văn Khoa
cho biết tờ Phong Hóa-Ngày Nay cũng đóng một vai trò quan trọng trong
sự phát triển của nền tân nhạc Việt Nam. Ông kể rằng những bài nhạc được
xem là những bài tân nhạc đầu tiên của Việt Nam, sau khi được đăng trên
báo Phong Hóa-Ngày Nay vào Tháng Chín năm 1938 và mỗi tuần sau đó đã
tạo hứng khởi sáng tác cho giới yêu nhạc, thời đó mới chỉ dịch nhạc Pháp
để thưởng thức.
Không chỉ nói về những bài nhạc, Nhạc sĩ
Lê Văn Khoa còn cho cử tọa thưởng thức nhiều bài nhạc như Chào Bình
Minh của Nguyễn Xuân Khoát, Khúc Yêu Ðương của Thẩm Oánh, qua phần trình
diễn của các ca sĩ nghiệp dư.
Bộ môn kịch nói cũng được nhóm Tự Lực Văn Ðoàn, khởi đầu là nhà văn Thế Lữ, người bị bộ môn này thu hút trước nhất, đẩy mạnh.
Bằng một lối nói chuyện hết sức nhẹ
nhàng mà lôi cuốn, nhà văn Phạm Thảo Uyên, con dâu nhà văn Thế Lữ, nói
về việc phát triển môn kịch nói của nhóm Tự Lực Văn Ðoàn: “Thanh niên
say mê kịch nói sau này đông lắm, không chỉ có Thế Lữ, nhiều người không
ở nhóm Tự Lực Văn Ðoàn cũng thích kịch nói.”
Sự thành công của nhóm Tự Lực Văn Ðoàn
trong việc phát triển bộ môn kịch nói không phải chỉ nhờ họ có tờ báo
trong tay, mà còn là vì mọi thành viên đều đóng góp. Nếu Thạch Lam, Khái
Hưng có những bài phê bình kịch rất được nhiều người ưa chuộng thì các
họa sĩ Nguyễn Gia Trí, Tô Ngọc Vân của tờ Phong Hóa-Ngày Nay cũng góp
phần bằng cách xăn tay áo vẽ phông, thiết kế sân khấu, may trang phục.
Trong phần hội thảo buổi chiều, họa Sĩ
Ann Phong trình bày những cái hay, cái đẹp qua những hình vẽ, màu sắc bố
cục trong tranh trên báo Phong Hóa-Ngày Nay. Ann Phong nhận định tranh
trên các báo Phong Hóa-Ngày Nay đều tạo ra một sức sống, nhìn biết ngay
là sức sống của người Việt Nam. Những nét trào phúng trong tranh đi
thẳng vào những cảnh sống, cuộc đời đáng chê trách trong xã hội Việt Nam
lúc bấy giờ chẳng kể đến ai, đến giai cấp nào, dù là quyền quý, thế
lực. Về nghệ thuật thì bức nào các tác giả cũng thể hiện được điểm chính
của bức tranh mà tác giả muốn gửi đến cho người xem tranh. Ðó là một
nghệ thuật đòi hỏi khả năng thực sự của họa sĩ.
Ann Phong nhấn mạnh: “Cái Ðẹp của tranh
trên báo Phong Hóa-Ngày Nay là cái Ý trong tranh mà đường nét, màu sắc
dù chỉ là đen trắng cũng đã dẫn dắt được người xem.” Sau cùng Ann Phong
đưa ra một vài hình ảnh của báo chí Mỹ, Nhật, Trung Hoa lúc bấy giờ để
mọi người so sánh với Phong Hóa-Ngày Nay. Kết luận: “Không thua kém một
báo nào của ngoại quốc.”
Nhà báo Ðỗ Quý Toàn thì trình bày một
vấn đề không phải là văn chương Tự Lực Văn Ðoàn. Ðó là “Phong Trào Nhà
Ánh Sáng” do Hoàng Ðạo và Tự Lực Văn Ðoàn chủ trương.
Vấn đề này quả thật từ trước đến nay, nói đến Tự Lực Văn Ðoàn, ít ai đề cập đến. Theo nhà báo Ðỗ Quý Toàn thì phong trào Nhà Ánh Sáng của Tự Lực Văn Ðoàn do Hoàng Ðạo trực tiếp trông coi đã nhanh chóng trở thành một phong trào mạnh mẽ và rộng lớn từ Bắc đến Nam. Ðiều đó cho thấy xã hội Việt Nam lúc bấy giờ vào đầu thập niên 30s là một xã hội đang thức tỉnh, mọi người đều mong muốn người dân cải thiện được mức sống nghèo nàn lạc hậu; hậu quả của hơn 80 năm bị người Pháp đô hộ. Mục đích của phong trào Nhà Ánh Sáng là nhằm chỉ bảo cho người dân biết cách sống vệ sinh và giúp đỡ gia đình nghèo cải thiện được sự sống tối tăm của mình.
Phong trào đã thu hút được rất đông giới
trí thức, nhân sĩ như Vũ Ðình Hòe, Vũ Ðình Huỳnh, Trần Huy Liệu và cả
các phụ nữ nữa, như bà Vũ Ngọc Phan, bà Trịnh Thị Thục Oanh, Ðốc Học Hà
Nội… tham gia.
Diễn giả cuối cùng của ngày đầu hội thảo
là cô sinh viên người Nhật, Aki Tanaka. Cô là sinh viên khoa ngoại ngữ
của Ðại Học Tokyo, từng sống 13 năm tại Việt Nam, và nói tiếng Việt khá
nhuần nhuyễn. Cô Tanaka cho biết cô từng ở Sài Gòn, Hà Nội và Hải Phòng.
Nguyên nhân cô được biết đến Tự Lực Văn Ðoàn là do nhà thơ Huy Tưởng,
một láng giềng của cô ở Saigon, cho mượn những cuốn truyện của Tự Lực
Văn Ðoàn với lý do là “nếu muốn giỏi tiếng Việt thì nên đọc Tự Lực Văn
Ðoàn vì tiếng Việt rất chính xác.” Cô đọc thử và thấy dễ đọc, rồi mê
ngay.
Khi thầy dạy của cô giảng về tác phẩm
“Ðời Mưa Gió” của Khái Hưng và Nhất Linh, cô được phân công dịch sang
tiếng Nhật một phần nên càng có dịp tìm hiểu thêm về Tự Lực Văn Ðoàn. Cô
nói :”Ðọc tiểu thuyết Tự Lực Văn Ðoàn bao giờ cũng khiến tôi thèm muốn
quay ngược về thời 1930 để gặp và nói chuyện với các thành viên trong
nhóm TLVÐ, cũng như để tiếp xúc văn hóa thời đó.”
Kết thúc phần phát biểu của mình, cô cho
biết là “sau khi tham dự cuộc hội thảo này, kiến thức của tôi về Tự Lực
Văn Ðoàn đã được tăng lên rất nhiều.”
Kết luận của Aki Tanaka cũng là kết luận
của một số lớn khách tham dự cuộc hội thảo diễn ra trong hai ngày này
về Tự Lực Văn Ðoàn. Hơn nữa, đối với người Việt Nam, Tự Lực Văn Ðoàn
không chỉ là một giai đoạn văn chương học thuật được đại chúng hóa mà
còn là giai đoạn lịch sử người dân Việt được đánh thức bằng văn chương
nghệ thuật sau khi các cuộc vận động chính trị, bạo động của thế hệ
Nguyễn Thái Học đã không thành công.