Ngẫm về nghi lễ tuyên thệ nhậm chức - Nguyễn Duy Xuân

- Một lễ tuyên thệ được tổ chức như thế khiến cho người tuyên thệ thì ý thức sâu sắc hơn danh dự và trách nhiệm của mình đối với đất nước, còn người chứng kiến là quan chức cùng toàn dân thì hi vọng, đặt niềm tin vào người đứng đầu nhà nước và giám sát việc thực thi lời tuyên thệ của ông ta.

> Tuyên thệ nhậm chức

Tổng thống Mỹ Obama vừa tuyên thệ nhậm chức nhiệm kì thứ hai. Một lễ tuyên thệ nhậm chức theo hiến định diễn ra trong 3 ngày từ 20-22/1/2013 với khoảng 800.000 người tham gia. Ngoài lễ nhậm chức chính thức còn có các cuộc diễu hành, các buổi dạ hội và nhiều hoạt động khác.

Quả thực là một lễ nhậm chức hoành tráng, dù có tốn kém nhưng thật xứng với một nguyên thủ quốc gia - Tổng thống Hợp chủng quốc Hoa Kì. Hoành tráng vì lễ tuyên thệ được tổ chức như là ngày hội đặc biệt thu hút sự quan tâm của hàng triệu người dân Mĩ đối với vị Tổng thống do họ bầu ra.

Một lễ tuyên thệ được tổ chức như thế khiến cho người tuyên thệ thì ý thức sâu sắc hơn danh dự và trách nhiệm của mình đối với đất nước, còn người chứng kiến là quan chức cùng toàn dân thì hi vọng, đặt niềm tin vào người đứng đầu nhà nước và giám sát việc thực thi lời tuyên thệ của ông ta. Rõ ràng đây là một hoạt động chính trị - văn hóa có nhiều ý nghĩa, có tác dụng tích cực, không phải là sự phô trương, danh hão.

Nhân nói chuyện xứ người nghĩ đến chuyện xứ mình. Cha ông ta từ xa xưa cũng đã có văn hóa tuyên thệ. Theo nhà sử học Dương Trung Quốc^(*) cho biết, dấu tích huyền thoại về những lời thề trang nghiêm còn in trên cột đá thề trên núi Nghĩa Lĩnh nơi Đất Tổ. Vua Lý Thái Tông là người đầu tiên quy định việc tuyên thệ như một lễ thức của triều đình. Hằng năm vua cùng quần thần đến đền Đồng Cổ (nay ở địa bàn phố Thuỵ Khuê, quận Tây Hồ)- nơi thờ một chiếc trống đồng cổ để cùng nhau phát thệ: “Kẻ nào làm con bất hiếu, làm tôi bất trung, thần minh sẽ tru diệt”. Lễ thức này được duy trì qua nhiều triều vua đời Lý và sang cả đời Trần. Thời Lê có  “Hội thề Lũng Nhai” (Chí Linh)- buổi đầu hào kiệt tụ nghĩa tôn Lê Lợi làm minh chủ nổi dậy khởi nghĩa chống giặc Minh. Trước lúc xuất quân thần tốc kéo quân ra Bắc đại phá quân Thanh, vua Quang Trung cũng đã có buổi “thệ sư” ở Thọ Hạc (Thanh Hoá). Sử sách còn ghi lại rằng: “(Nguyễn) Huệ chưa dứt lời, chư quân ran như sấm, rung động cả hang núi, trời đất đổi màu”.

Truyền thống lấy lời thề thể hiện ý chí, khích lệ nhân tâm tồn tại mãi về sau. Tháng 8 năm 1945, Hồ Chí Minh đọc lời tuyên thệ trước toàn thể đại biểu dự Quốc dân Đại hội ở Tân Trào. Rồi lời thề Độc lập vang dậy trên quảng trường Ba Đình ngày 2-9-1945, lời thề quyết tử cho tổ quốc quyết sinh vang vọng trên khắp mọi miền đất nước trong các cuộc chiến tranh giải phóng và bảo vệ tổ quốc nửa cuối thế kỉ trước.

Thế rồi theo năm tháng, không hiểu sao những lễ tuyên thệ ngày càng hiếm hoi, đặc biệt là tuyên thệ nhậm chức. Nhân sự được bầu ra hay bổ nhiệm chỉ có cái lễ khiêm tốn đến hình thức là ra mắt trước tập thể và phát biểu cảm tưởng. Cử tọa chưa kịp định hình thì vù cái, màn ra mắt đã xong, những lời hứa hẹn tan vào hư không, chẳng để lại một dấu ấn gì. Chức quyền bây giờ lại bị nạn buôn quan bán chức lũng đoạn, càng làm cho người ta ngộ nhận nó là của riêng mình, thế cho nên cần gì phải tuyên thệ ? Đặc quyền, đặc lợi, tư duy nhiệm kì cũng từ đó mà ra. Danh dự và trách nhiệm trở thành mĩ từ làm đẹp cho lời nói.

Thiết nghĩ, tuyên thệ nhậm chức, tuy không phải là chuyện quốc gia đại sự, nhưng nó là văn hóa, đã có gốc rễ trong truyền thống dân tộc; cần được tổ chức lại một cách bài bản, nghiêm túc, nhằm nâng cao quan trí, tạo sự đồng thuận trong xã hội, đẩy lùi chủ nghĩa cá nhân, tham nhũng, cậy quyền; hướng tới một nền hành chính minh bạch, hiệu quả.

^(*) Dương Trung Quốc: Lời thề tuyên thệ, Lao động cuối tuần - Số 46

21-1-2013
Nguyễn Duy Xuân